Pomnik w Nawrze.
"Ściana Śmierci" Ryszarda Wachowskiego w Nawrze
- 24-05-2022
Rys historyczny
Pomnik projektu Ryszarda Wachowskiego, znanego olsztyńskiego artysty umiejscowiony jest na wzgórzu opadającym ku Dolinie Drwęcy w obrębie działki geodezyjnej nr 376 w gminie Nowe Miasto Lubawskie.
Ryszard Wachowski urodził się w 1930 roku w Ćmiłowie w woj. lubelskim. W latach 1949-54 studiował na Wydziale Rzeźby Sztuk Pięknych w Krakowie w pracowni prof. Xawerego Dunikowskiego. Dyplom obronił na Wydziale Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku w 1955 r. Na stałe związał się z Olsztynem, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu społeczno-kulturalnym. Był prezesem Zarządu Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków (1959-1961) oraz wiceprezesem (1974-1977), przewodniczył komisjom rzeczoznawców przy Okręgu Osztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków i Spółdzielni „Plastyka”, był członkiem rady Kultury przy MNR w Olsztynie. Brał udział w wielu wystawach okręgowych i ogólnopolskich. W 1959 roku otrzymał Wojewódzką Nagrodę Artystyczną. Poza rzeźba uprawiał także malarstwo i architekturę wnętrz.
Wykonał wiele płaskorzeźb i elementów rzeźbiarskich oraz kompozycji malarskich do wystroju wnętrz i elewacji budynków użyteczności publicznej. Ważniejsze prace to :
Wykonał wiele płaskorzeźb i elementów rzeźbiarskich oraz kompozycji malarskich do wystroju wnętrz i elewacji budynków użyteczności publicznej. Ważniejsze prace to :
„Jeniec” (Międzynarodowy cmentarz Jeniecki-Sudwa k. Olsztynka 1959),
„Wyzwolenie” (Obóz pracy przejściowej i zagłady Działdowo 1964),
pomnik ofiar hitleryzmu (Komorniki 1965),
„Żołnierz polski” (Iława 1959,Olsztyn 1966, Węgorzewo 1968),
„Ściana Śmierci” (Nowe Miasto Lubawskie 1962).
Rzeźby w Olsztynie:
- Posąg „Łyny” (w fosie zamku)
- „Żaba” w parku koło zamku
- Żeliwne „Ptaki” w parku koło zamku,
- „Kantata” – przed budynkiem filharmonii.
Olsztyńskie i pozaolsztyńskie prace można obejrzeć w filmie dokumentalnym, zatytułowanym „Talent i dłuto”. W 1987 roku zrealizowali go Tomasz Śrutkowski i Janusz Ulatowski. O zmarłym już wówczas rzeźbiarzu opowiadali jego przyjaciele i znajomi.
"Byliśmy razem w pracowni Dunikowskiego - wspominał Marian Konieczny. Pracownia była ekskluzywna, podkreślił, bo mistrz sam sobie wybierał studentów, jeszcze na egzaminie. Wachowski był w czołówce. - Był pazerny na osiągnięcia, to znaczy bardzo pracowity i w pełni oddany sprawie - dodał Konieczny. - Bardzo dużo pracował, ale za bardzo się spalał." (źródło: https://gazetaolsztynska.pl/olsztyn/208787,Stworzyl-najbardziej-charakterystyczne-rzezby-Olsztyna.html)
"Byliśmy razem w pracowni Dunikowskiego - wspominał Marian Konieczny. Pracownia była ekskluzywna, podkreślił, bo mistrz sam sobie wybierał studentów, jeszcze na egzaminie. Wachowski był w czołówce. - Był pazerny na osiągnięcia, to znaczy bardzo pracowity i w pełni oddany sprawie - dodał Konieczny. - Bardzo dużo pracował, ale za bardzo się spalał." (źródło: https://gazetaolsztynska.pl/olsztyn/208787,Stworzyl-najbardziej-charakterystyczne-rzezby-Olsztyna.html)
Ryszard Wachowski zmarł 8 listopada 1985 roku w Olsztynie.
"Ściana Śmierci"
Pomnik znajduje się w miejscowości Nawra w Gminie Nowe Miasto Lubawskie i jest najważniejszym obiektem w Powiecie Nowomiejskim oddającym cześć Polakom, którzy poświęcili własne życie za wolność Ojczyzny. Jest to miejsce zbiorowej pamięci znane wszystkim mieszkańcom Nowego Miasta Lubawskiego i okolic. Położenie pomnika w Nawrze jest wyjątkowe. Lokalizacja obiektu to wzgórze na terytorium Gminy Wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie, ale widoczne z dużej części miasta Nowe Miasto Lubawskie. To tu, od wielu lat, 1 września odbywają się uroczystości poświęcone rocznicy wybuchu II wojny światowej.
Pomnik odsłonięty został 13 maja 1962 roku. Powstał ku uczczeniu ofiar zbrodni hitlerowskich, został ufundowany ze składek społeczności powiatu nowomiejskiego. W roku 2012 zdewastowano stojącą na postumencie bryłę będącą graniastosłupem o podstawie trójkąta z pamiątkowym napisem :
„ Ofiarom hitleryzmu - społeczeostwo powiatu nowomiejskiego. 13 maja 1962”. Latem 2012 pomnik poddano doraźnej naprawie przy wsparciu lokalnej społeczności, największe ubytki zostały uzupełnione szczelną i mocną zaprawą cementową zaś akty wandalizmu pokryto szara farbą emulsyjną do wysokości około 2 m.
„ Ofiarom hitleryzmu - społeczeostwo powiatu nowomiejskiego. 13 maja 1962”. Latem 2012 pomnik poddano doraźnej naprawie przy wsparciu lokalnej społeczności, największe ubytki zostały uzupełnione szczelną i mocną zaprawą cementową zaś akty wandalizmu pokryto szara farbą emulsyjną do wysokości około 2 m.
OPIS FORMALNY
Pomnik zatytułowany „Ściana Śmierci” swoją formą przypomina flagę w którą wkomponowane zostały ludzkie postacie : mężczyzna, kobieta i dziecko. Ich sylwetki przeszyte są otworami po pociskach, zaś niektóre otwory stylizowane są na celowniki. Największe z nich mają średnicę 50 cm.
Głowy postaci mają formę zgeometryzowaną, abstrakcyjną, mocno skonstruowaną i pozbawioną detalu. Dorosłe postacie mają po dwie twarze. Sylwetki zaznaczono techniką przypominającą sgrafitto również w zgeometryzowany uproszczony sposób. Otwory opracowano wokół promienistymi wgłębieniami. Szerokość pomnika to 57 cm, zaś jego długośd to ok. 680 cm. Całość postawiona została na pięciu graniastosłupach o wymiarach: 92/50/73 cm, które usytuowane zostały tak jakby były kończynami dolnymi postaci. Wysokośd pomnika wraz z głowami i postumentami to ok. 585 cm. Pomnik stoi na postumencie o wysokości 26 cm. Od strony południowo zachodniej na postumencie poza pomnikiem znajdował się graniastosłup o podstawie trójkąta wykonany z betonu z napisem : „Ofiarom hitleryzmu-społeczeostwo powiatu nowomiejskiego. 13 maja 1962 .” W otoczeniu pomnika znajduje się mur z granitowymi tablicami na których widnieją nazwiska pomordowanych osób oraz metalowy znicz.
TECHNIKA WYKONANIA
Pomnik wykonano w technice żelbetonowej. Na betonowej platformie umieszczono pięć betonowych graniastosłupów na których wykonano szalunek w formie falującej wstęgi. Ułożono w nim wzmocnienie konstrukcji w postaci prętów metalowych zaś całość wypełniono zaprawą: mieszanką
wapna, gruboziarnistego kruszywa (o granulacji od 1,0-5,0 mm) i splątanego drutu. Spoiwo tej zaprawy składa się z submikroskopowej wielkości ziaren węglanów. Ziarna szkieletu reprezentują liczne odmiany litologiczne, min ziarna skały osadowej wapienia, głównie obtoczone i półobtoczone.
Występują też ziarna skał metamorficznych-marmurów, o rozmiarach 4,0-5,0 mm i ostrych krawędziach. Sporadycznie występują kwaśne odmiany skał głębinowych składem zbliżone do granitoidów (1mm). Stosunek objętościowy spoiwa do kruszywa zaprawy wypełniającej to 1:2.
Powierzchnia obiektu została obłożona zaprawą której spoiwo składa się z podrzędnego węglanu wapniowego, wykształconego jako ziarna mikrytu oraz przede wszystkim z mikrokrystalicznych uwodnionych krzemianów. Podstawowy składnik szkieletu ziarnowego zaprawy to mikrokrystaliczne
fragmenty marmurów metamorficznych nie przekraczające rozmiarów ok. 4,0 mm. Ziarna są izometryczne, niekiedy silnie wydłużone, wyłącznie ostrokrawędziste. Objętościowy stosunek spoiwa do kruszywa zaprawy zewnętrznej to 2:1. Na powierzchni zaprawy zewnętrznej wykonano geometryczne rysunki, które pomalowano czarną farbą, co powoduje że powstał efekt przypominający technikę sgrafitto.
wapna, gruboziarnistego kruszywa (o granulacji od 1,0-5,0 mm) i splątanego drutu. Spoiwo tej zaprawy składa się z submikroskopowej wielkości ziaren węglanów. Ziarna szkieletu reprezentują liczne odmiany litologiczne, min ziarna skały osadowej wapienia, głównie obtoczone i półobtoczone.
Występują też ziarna skał metamorficznych-marmurów, o rozmiarach 4,0-5,0 mm i ostrych krawędziach. Sporadycznie występują kwaśne odmiany skał głębinowych składem zbliżone do granitoidów (1mm). Stosunek objętościowy spoiwa do kruszywa zaprawy wypełniającej to 1:2.
Powierzchnia obiektu została obłożona zaprawą której spoiwo składa się z podrzędnego węglanu wapniowego, wykształconego jako ziarna mikrytu oraz przede wszystkim z mikrokrystalicznych uwodnionych krzemianów. Podstawowy składnik szkieletu ziarnowego zaprawy to mikrokrystaliczne
fragmenty marmurów metamorficznych nie przekraczające rozmiarów ok. 4,0 mm. Ziarna są izometryczne, niekiedy silnie wydłużone, wyłącznie ostrokrawędziste. Objętościowy stosunek spoiwa do kruszywa zaprawy zewnętrznej to 2:1. Na powierzchni zaprawy zewnętrznej wykonano geometryczne rysunki, które pomalowano czarną farbą, co powoduje że powstał efekt przypominający technikę sgrafitto.
STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNA ZNISZCZEŃ
Stan zachowania obiektu przed konserwacją jest zły. Do podstawowych przyczyn zniszczeń należy zaliczyć warunki klimatyczne takie jak opady atmosferyczne, zmiany temperatury i wilgotności oraz wiatry. Ponadto do niszczenia przyczyniły się także zanieczyszczenia atmosferyczne z których najbardziej destrukcyjne są tlenki kwasowe, które rozpuszczając się w wodzie opadowej i wodzie kapilarnej w porach materiałów budowlanych tworzą roztwory kwasów, które rozpuszczają składniki spoiw w cemencie i tworzą nowe szkodliwe dla obiektu produkty. Kolejnym czynnikiem niszczącym obiekt był czynnik biologiczny. Organizmy autotroficzne takie jak glony i porosty które w procesach metabolicznych wydzielają do podłoża silne kwasy takie jak kwas szczawiowy czy szczawiooctowy niszczą powierzchnię betonowego pomnika. W procesie niszczenia obiektu wykonanego z betonu zbrojonego ważnym czynnikiem jest korozja wynikająca z budowy i właściwości materiału z którego powstał pomnik. Istotnym czynnikiem wpływającym na korozję zbrojenia w betonie jest jego reakcja karbonizacji, która obniżając ph roztworów zawartych w betonie powoduje uszkodzenie warstwy ochronnej zbrojenia i rozpoczyna się elektrochemiczny proces korozji żelaza. W dośd istotny sposób na korozje zbrojenia wpływa rodzaj i wielkośd kruszywa dodawanego do betonu. Korozja rozwija się głównie w miejscach styku grubych ziaren kruszywa z powierzchnią metalu oraz gdy otulina betonowa jest zbyt cienka i zbrojenie jest widoczne na powierzchni. Produkty korozji metalu mają większa objętość co skutkuje rozsadzaniem otuliny betonowej od środka. Wyżej wymienione czynniki były przyczyną występowania dezintegracji warstw powierzchniowych pomnika i odsłaniania prętów zbrojeniowych, które uległy silnej korozji warstwowej.
(Opis pomnika: Atlant Konserwacja i Restauracja Zabytków.
mgr. Luiza Milewska , mgr. Aleksandra Mrozioska)
mgr. Luiza Milewska , mgr. Aleksandra Mrozioska)
Prace konserwatorskie - 2021
Pomimo krótkiego okresu, jaki Gmina Nowe Miasto Lubawskie miała na realizację zadania pod nazwą "Prace konserwatorskie pomnika upamiętniającego ofiary totalitaryzmów w Nawrze wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną", prace pomyślnie ukończono w terminie- w grudniu 2021 r. Partnerem w realizacji zadania była Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie, która na mocy porozumienia zawartego między samorządami w 2019 roku sfinansowała połowę kosztów realizacji nieobjętych dofinansowaniem z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wysokość otrzymanego dofinansowania z ministerstwa to 150 tys. zł. Całkowity koszt zadania wyniósł 218 755,50 zł.
Wójt Gminy Nowe Miasto Lubawskie Tomasz Waruszewski i Burmistrz Nowego Miasta Lubawskiego Józef Blank podpisali porozumienie dotyczące opieki nad pomnikiem w Nawrze. 24 listopada 2019 r.
W najbliższym czasie planuje się ogłoszenie przetargu na pozostały zaplanowany zakres prac:
- rozbiórkę istniejącego murku z tabliczkami imiennymi - montaż nowych tablic, na których umieszczone zostaną dane poległych,
- zagospodarowanie terenu wokół pomnika poprzez wykonanie nowych terenów zielonych, miejsc postojowych, ławek, koszy na śmieci,
- wykonanie oświetlenia terenu i pomnika,
- wykonanie systemu monitoringu wizyjnego w celu zabezpieczenia pomnika i placu przed aktami wandalizmu.
- rozbiórkę istniejącego murku z tabliczkami imiennymi - montaż nowych tablic, na których umieszczone zostaną dane poległych,
- zagospodarowanie terenu wokół pomnika poprzez wykonanie nowych terenów zielonych, miejsc postojowych, ławek, koszy na śmieci,
- wykonanie oświetlenia terenu i pomnika,
- wykonanie systemu monitoringu wizyjnego w celu zabezpieczenia pomnika i placu przed aktami wandalizmu.
Przygotowana została lista ofiar, których nazwiska, wraz z krótkimi biogramami, znajdą się na nowych tablicach na placu przy pomniku. O pomoc w aktualizacji nazwisk Gmina Nowe Miasto Lubawskie zwróciła się do wszystkich samorządów Powiatu Nowomiejskiego oraz do mieszkańców powiatu.
Lista ofiar w załączeniu.